استاندارد ملی «صحافی سنتی- ویژگیها و آیین کار»
نام طرح: استاندارد ملی ایران؛ صنایع دستی – صحافی سنتی- ویژگیها و آیین کار
(Handicrafts – Traditional bookbinding – Specifications and Code of practice)
شمارهی ثبت: 22508
چاپ اول: 1396
مشخصات ظاهری: 40 صفحه، رنگی/ دارای تصویر و جدول.
محل انتشار: وبسایت سازمان ملی استاندارد ایران (برای دریافت فایل پی.دی.اف.، اینجا کلیک کنید)
کارفرما و ناظر: سازمان ملی استاندارد ایران
مجری: عباس رحیمی
روش گردآوری دادهها: میدانی- کتابخانهای
منابع:
– گفتههای صحافان سنتی پیرامون ابزارها، مواد اولیه، محصولات و جنبههای گوناگون صحافی سنتی
– مشاهده و بررسی در رشتهی صحافی سنتی
فهرست مطالب:
– پیشگفتار
– مقدمه
1- هدف و دامنۀ كاربرد
2- مراجع الزامی
3- اصطلاحات و تعاریف
4- ویژگیهای ابزارها
5- ویژگیهای مواد اولیه
6- آیین کار
6-1- تهیۀ بدنۀ کتاب و جلدگذاری (کتابسازی)
6-1-1- تهدوزی جزوههای کتاب
6-1-2- متصلکردن آستر بدرقه به مجموعۀ جزوهها
6-1-3- برش و یکدستسازی لبههای مجموعۀ جزوهها (لببریدن)
6-1-4- شیرازهدوزی (شیرازهبندی)
6-1-5- گردکردن عطف مجموعۀ جزوهها
6-1-6- برش قطعات مقوا و چرم جلد کتاب
6-1-7- چسباندن اجزای جلد کتاب
6-1-8- ایجاد تزیینات روی جلد
6-1-9- چسباندن جلد به مجموعۀ جزوهها (اتصال جلد به کتاب)
6-1-10- پرسکاری کتاب جلدگذاریشده
6-2- فرآیندهای مرمت کاغذ در صحافی سنتی
6-2-1- آهارزنی کاغذهای مرمتی
6-2-2- رنگکردن کاغذهای مرمتی
6-2-3- مهرهکشی کاغذهای مرمتی
6-2-4- ضد عفونیکردن کاغذ آهارزده
6-2-5- وصالی پارگیها
6-2-6- بازسازی ناحیههای دارای کسری
6-2-7- متنوحاشیهکردن ورقهای کتاب
– کتابنامه
دبیر: محمد شریفزادگان (کارشناسی ارشد مهندسی صنایع)؛ کارشناس- شرکت زرگستر روبینا
رئیس: عباس رحیمی (کارشناسی صنایع دستی / کارشناسی ارشد عکاسی)؛ عضو هیئت علمی دانشگاه / موسسۀ پژوهش هنر برزان
سایر اعضای کمیسیونهای فنی:
ویراستار: فریده مواجی (کارشناسی مهندسی کشاورزی) رئیس ادارۀ نظارت بر اجرای استاندارد ادارۀ کل استاندارد استان بوشهر
– عبدالله حاجیپور (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– حمیده حقیقی (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ معاون- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– سمیه حقوقیفرد (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ کارشناس- معاونت صنایع دستی ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس
– مینا دایی (کارشناسی ارشد شیمی)؛ کارشناس- ادارۀ کل استاندارد استان خوزستان
– احمد رحمتی (دیپلم)؛ هنرمند صحاف- عضو مستقل
– فاطمه رنجبر (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
– علی ساسانی (کاردانی هنرهای سنتی)؛ عضو مستقل هنرمند صحاف-
– راضیه شیرانی (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ عضو هیئت علمی- دانشکدۀ هنر دانشگاه شهرکرد
– مانیا غضنفری (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– افسانه قانی(دکتری پژوهش هنر)؛ عضو هیئت علمی- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد
– فرهاد فلاح (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ رئیس گروه حمایت از تولید- معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
– مجید فیضیراد (کارشناسی ارشد)؛ هنرمند صحاف- عضو مستقل
– آزاده نکویی (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ کارشناس- عضو مستقل
معرفی صحافی سنتی ، هدف و دامنهی کاربرد استاندارد:
صحافی سنتی، یکی از گرایشهای صنایع دستی کاغذی ایران است. در این گرایش، با استفاده از ابزارهای دستی و با روشهای سنتی، ورقهای تشکیلدهندۀ کتاب، بهطور دقیق به یکدیگر دوختهشده و در میان جلد مناسب مستقر میشود.
با ترویج فن کتابت، ضرورت مجلد ساختن کتب خطی، موجب شکلگیری هنر صحافی شد. صحافان در دورههای تاریخی پیشین، علاوهبر دوختن و جلدکردن کتاب، با نام وراق، به نسخهبرداری، تصحیح متن، وصالی کاغذهای تخریبشده، تذهيب و جدولكشي نیز میپرداختند.
در دورههای تاریخی مختلف، صحافی با سبکها و روشهای گوناگون، در اغلب نقاط کشور رونق داشتهاست. در دورۀ سلجوقي، صحافی با جلدهای تزیینشده با تذهيب و آرایههای هندسي و تحريري رواج داشت و علاوهبر جلدهای چرمی، از کاغذ و مقوا نيز براي ساختن جلد استفاده میشد. در دورۀ تيموري، صحافان و جلدسازان، تجلید کتاب و تزيينات آن را با عاليترين شکل ممکن انجام میدادند.
اوج خلاقیت صحافان، در دورۀ صفوی بروز پیدا کرد. حمایت همهجانبه از هنرمندان این دوره، باعث صحافی نفیس قرآنهای خطی و آثار شاعران نامدار شد. با انتقال پایتخت از اصفهان، هنر صحافی نیز مانند سایر هنرها رو به زوال گذاشت اما در دورۀ قاجار، بار دیگر صحافی و جلدسازی رونق یافت.
از دهۀ ۱۹۳۰میلادی، با پیدایش نخستین دستگاههای مجهز صحافی در جهان، اکثر مراحل صحافی توسط ماشین انجام شد و صنعت صحافی تا امروز از کيفيت و سرعت مطلوب برخوردار بودهاست. در این صنعت، روش صحافی بدون نخ بهنام تهچسب، جایگزین روش تهدوزی کتاب شد و امکان صحافی آثار چاپی با شمارگان بسیار زیاد را فراهم کرد.
امروزه صحافی سنتی، بهعلت برخورداری از کیفیت، دوام و ارزش هنری بیشتر نسبت به صحافی ماشینی، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و براي جلدسازی کتابهای نفيس با شمارگان کم و نیز برای مرمت کلی کتابهای قدیمی کاربرد دارد.
در راستای حفاظت و مرمت میراث فرهنگی مکتوب و مطرحشدن روش علمی مرمت کاغذ در دورۀ حاضر، ضرورت دارد دستاندرکاران این حوزه، با شناخت کامل صحافی سنتی و کاربرد وسایل و تکنیکهای علمی مرمت کاغذ، تلفیقی از این دو شیوه را برای حفظ و مرمت این میراث ارزشمند پدید آورند. در این راستا، تدوین استاندارد ملی ویژگیها و آیین کار صحافی سنتی، درجهت حفظ اصالت و گسترش اصولی این هنر ضرورت یافته است.
هدف از تدوین این استاندارد، تعیین ویژگیهای ابزارهای تولید، مواد اولیه و آیین کار صحافی سنتی است.
این استاندارد برای انواع صحافی سنتی کاربرد دارد.
این استاندارد برای روشهای صحافی ماشيني و غیرسنتی کاربرد ندارد.