سه سال پس از پیدایش عکاسی در فرانسه، این پدیده وارد دربار ایران شد. رواج این هنر- صنعت در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار صورت گرفت. شاه قاجار با علاقه و جدیت، به کشف و تجربه‌ی زوایای مختلف سرگرمی جدید خود پرداخت. به این منظور، برخی از آموزگاران شیمی و فیزیک دارالفنون و چند عکاس اروپایی به آموزش شاه و درباریان گمارده شدند. با این وجود نیاز ضروری به منابع مکتوب آموزشی در زمینه‌ی عکاسی کاملاً محسوس بود. این نوشته‌های فارسی باعث آشنایی شاه و عکاسان درباری و سایر علاقه‌مندان، با کلیات و جزئیات اعمال عکاسی شده و آموزش‌های لازم و مکمل را ارائه می‌دادند.
از ابتدای سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکوت قاجارها، متون مختلف مربوط به عکاسی ترجمه یا نگارش شده و به حاکمین و درباریان مشهور قاجار تقدیم گشته است.
اغلب این متون که از زبان‌های فرانسه و انگلیسی ترجمه شده‌اند، بیشتر به جنبه‌ی فنی عکاسی پرداخته و راهنمای بسیاری از عکاسان آن دوران در کار خود بوده است.
بدون شک نمی‌توان اهمیت فراوان نوشته‌های دهه‌های نخستین ورود عکاسی به ایران را در شناخت سیر تحول روش‌ها، امکانات و برخی از مسائل مربوط به عکاسی در آن دوران انکار کرد. بیش از بیست یادداشت و کتاب خطی و چاپ سنگی مربوط به دهه‌های آغازین ورود عکاسی به ایران به زبان فارسی وجود دارد که در مخازن نسخه‌های خطی کتابخانه‌ها یا در مجموعه‌های شخصی نگه‌داری می‌شوند.
تا امروز در میان کتاب‌های منتشر شده درباره‌ی تاریخ عکاسی ایران، تنها دو کتاب «تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران» اثر استاد یحیی ذکا و «گنجینه‌ی عکس‌های ایران» اثر استاد ایرج افشار، در حد معرفی، به برخی از یادداشت‌ها و کتاب‌های عکاسی دوره‌ی قاجار پرداخته‌‌اند. همچنین در بخش‌هایی از کتاب «ناصرالدین، شاه عکاس» تألیف آقای محمدرضا طهماسب‌پور، معرفی و پژوهش‌هایی پیرامون برخی از این متون قدیمی عکاسی انجام شده است.
در کتاب حاضر که با عنوان «قاجاریه و آموزش عکاسی؛ کتاب‌ها و نوشته‌های عکاسی در دوره‌ی قاجار» ارائه شده، سعی شده تا این آثار مکتوب بنا بر ترتیب تاریخی آنها، از طریق بازنویسی و چاپ متن کاملشان، در دست‌رس علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار گیرند تا امکان بررسی و پژوهش بیشتر در محتویات آنها صورت پذیرد. هدف من در این مجموعه، جمع‌آوری، تصحیح و ویرایش نوشته‌های عکاسی بوده است و بدون تردید پژوهش بیشتر و ارائه‌ی توضیحات اضافه پیرامون اشارات مختلف موجود در آنها، نیازمند مجال بیشتری است. امیدوارم این امر مهم به همت سایر پژوهشگران تاریخ عکاسی کشورمان انجام پذیرد.
در این مجموعه، متن کامل بیست و دو کتاب و نوشته‌ی زیر بر اساس تاریخ نگارش آنها، همراه با برخی اصلاحات و توضیحات گنجانده شده است:
– کتاب فوتگرافی، متعلق به سال ۱۲۷۴ هـ.. ق.، نوشته‌ی نویسنده‌ای ناشناس، موجود در کتابخانه‌ی مدرسه‌ی عالی شهید مطهری(سپهسالار).
– کتاب عکس، متعلق به سال ۱۲۸۰ هـ.. ق.، نوشته‌ی میرزا محمد‌کاظم محلاتی، موجود در کتابخانه‌ی مدرسه‌ی سپهسالار.
– طرز ساختن دواهای عکاسی از نسخه ی عکاسباشی، متعلق به ۱۲۸۶ هـ. ق.، نوشته‌ی ناصرالدین شاه قاجار، موجود در در ابتدای فهرست ثانی اسفار همایونی.
– کتاب عکاسی، متعلق به سال ۱۲۹۴ هـ.. ق.، ترجمه‌ی علیبخش میرزا، موجود در کتابخانه‌ی ظاهریه‌ی دمشق.
– کتاب فن عکاسی، متعلق به سال ۱۲۹۵ هـ.. ق.، ترجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آنتوان‌‌خان سوریوگین، موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران.
– کتاب مجموعه‌الصنایع، متعلق به سال ۱۲۹۵ هـ.. ق.، نوشته‌ی میرزا محمد شیرازی، موجود در مجموعه‌ای خصوصی.
– صفحات ۲۰ تا ۲۴ مجلد سوم کتاب مرآت‌البلدان، متعلق به سال ۱۲۹۶ هـ.. ق.، نوشته‌ی محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– کتاب قواعد عکس و تلگراف، متعلق به سال ۱۲۹۸ هـ.. ق.، نوشته‌ی حسن ابن علیرضا لاهیجی نجفی، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه اصفهان.
– طرز عکس انداختن پاپازیان در منزل، متعلق به سال ۱۲۹۹ هـ.. ق.، منسوب به معین لشکر، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– کتاب عکاسی، متعلق به سال ۱۳۰۱ هـ.. ق.، ترجمه‌ی میرزا محمود خان محلاتی، موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران.
– کتاب علم عکاسی، متعلق به دهه‌ی نهم یا دهم سده‌ی سیزدهم هجری، نوشته‌ی میرزا احمد‌خان صنیع‌السلطنه، موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران.
– باب هشتم(ترویج علم و عمل عکس) از کتاب المآثر و الآثار، متعلق به سال ۱۳۰۶ هـ. ق.، نوشته‌ی محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– کتاب عکسیۀ حشریه، متعلق به سال ۱۳۰۷ هـ. ق.، نوشته‌ی محمد ابن علی مشکوۀ‌الملک، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– صحبت دهم از کتاب کتاب احمد یا سفینۀ طالبی، متعلق به سال ۱۳۰۷ هـ. ق.، نوشته‌ی عبدالرحیم ابن ابوطالب تبریزی، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– کتاب فیزیک، متعلق به سال ۱۳۱۰ هـ. ق.، نوشته‌ی ابوالقاسم، موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران.
– بیان بیستم از کتاب کشف‌الصنایع و مخزن‌البضاعه(منتخبات محمدی)، متعلق به سال ۱۳۱۱ هـ. ق.، نوشته‌ی میرزا محمد شیرازی، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– کتاب عکاسی، متعلق به سال ۱۳۱۲ هـ. ق.، نوشته‌ی محسن میرزا شمس‌الشعرا، موجود در کتابخانه‌ی مدرسه‌ی عالی شهید مطهری(سپهسالار).
– بیان هشتم (در علم عکاسی یعنی برداشتن عکس از شعاع نور) از کتاب کشف‌الصنایع و منتخبات علی‌الحسینی، متعلق به سدۀ سیزدهم هـ. ق.، نوشته‌ی میرزا محمد شیرازی، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– شعاع‌الشموس فی ‌المرایا و العکوس، متعلق به سال ۱۳۲۲ هـ. ق.، نوشته‌ی میرزا شفیع خان محقق‌السلطان، موجود در مجموعه‌ای خصوصی. (لازم به توضیح است که متأسفانه این کتاب را به دلیل عدم اطلاع از محل نگهداری آن، تنها در حد معرفی در این مجموعه گنجانیده‌ام).
– کتاب هنرآموز، متعلق به سال ۱۳۲۲ هـ. ق.، نوشته‌ی حسین، موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران.
– کتاب علمِ عکاسیِ جدید، متعلق به سال ۱۳۲۵ هـ. ق.، نوشته‌ی گارنیک خان دالکیجیان، موجود در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
– کتاب صنعت عکاسی، متعلق به سال ۱۳۳۳ هـ. ق.، نوشته‌ی مسیو پاپاریان، موجود در مجموعه‌ای خصوصی.